ویکی‌دانشگاه:شیوه ارجاع به منابع

بهتر است ابتدا سیاست اثبات‌پذیری را درباره معتبر بودن منابع بخوانید.

ساختاربندی فهرست منابع یک مقالهٔ ویکی‌دانشگاه جزو جزئیاتی است که در درجه‌ٔ دوم اهمیت قرار دارند و در حال حاضر در ویکی‌دانشگاهی انگلیسی نیز هنوز توافق عام بر روی یک روش مشخص یادکرد منابع، بدست نیامده‌است. بنابراین در صورتی که شما یک روش خاص (بخصوص روشهایی که بوسیلهٔ اهل فن در آن رشتهٔ خاص استفاده می‌شود) را برای یاد کرد منابع بکار می‌برید، لطفاً استفاده از همان روش را ادامه دهید. اما در صورتی که نمی‌توانید در مورد اینکه چه شیوه و روشی را انتخاب کنید، تصمیم بگیرید و یا نمی‌دانید چه اطلاعاتی را در یادکرد منبع باید گنجاند، به خواندن این مقاله ادامه دهید.

در این مقاله یک شیوهٔ نوعی بر مبنای شیوهٔ استانداردی که در کتاب شیوه‌نامهٔ شیکاگو از آن با عنوان «ساختاربندی علمی» یاد شده‌، آمده‌است. در شیوه‌نامهٔ شیکاگو، که اینجا هم از آن پیروی شده‌است، یادکرد منابع (یعنی ارجاع به منابع برای مستند کردن ادعا) در پانویس است و پانویس‌ها با شماره مشخص می‌شود. می‌توان در پایان رساله فهرستی الفبایی از مآخذ ذکر کرد اما اجباری نیست، به شرطی که یادکرد منابع در پانویس‌ها کامل و دقیق باشد. از سوی دیگر می‌توان در یادکرد منابع از کوته‌نوشت‌ها و خلاصه‌نویسی سود جست، در این صورت ذکر کامل فهرست منابع و مآخذ اجباری‌است. در ویکی‌دانشگاهی فارسی شق دوم پیشنهاد می‌شود. یعنی ارجاعات پانویسی به اختصار صورت می‌گیرد و سپس در پایان مقاله فهرست کاملی از منابع و مآخذ به ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسندگان ذکر می‌شود. یادکرد دقیق و عملی منابع در معنای کلی دو مرحله دارد. یکی اینکه جمله‌ها و دعاوی را منابع معتبر ارجاع دهیم و دوم فهرست کامل منابع را با اسلوب و چیدمانی خاص در پایان مقاله ذکر کنیم. در این نوشتار به هر دو جنبه پرداخته خواهد شد.

ابتدا شیوهٔ ارجاع به منابع در متن مقاله را معرفی می‌کنیم. پس از مطالعهٔ این بخش ویکی‌نویس می‌داند که چگونه در مقاله به منابع در پانویس ارجاع دهد. در مرحلهٔ بعد روش یادکرد اطلاعات مربوط به منابع مختلف (کتاب، مقالات و...) را بررسی می‌کنیم. این اطلاعاتی‌است که در بخش == منابع == هر مقاله باید ذکر شود. ارائهٔ این اطلاعات (یعنی مشخصات منابع) به شیوه و اسلوب خاصی باید باشد. مثلاً ابتدا نام خانوادگی نویسنده باید ذکر شود و سپس نام کوچک وی. پس از آن نام کتاب به صورت ایتالیک نشان داده می‌شود و سپس سایر جزئیات ذکر می‌گردد. بخش‌های مختلف این نوشتار به مهم‌ترین جنبه‌های اسلوب ذکر اطلاعات کتاب‌شناختی منابع خواهند پرداخت. فراگرفتن و به خاطرسپردن تمام این جزئیات بایسته نیست. ویکی‌نویسان می‌توانند بر حسب نیاز به این صفحه رجوع کنند. به علاوه الگوهایی برای آسان‌سازی کار آنها ساخته شده‌است که در بیشتر موارد ایشان را از دانستن جزئیات بی‌نیاز می‌کند. این الگوها نیز در نوشتار معرفی شده‌اند.

روش اشاره به منابع در متن

• روش اشاره به منابع این است که منابع را در بخش مربوط فهرست می‌کنند و در هنگام ارجاع در داخل متن به پانویس ارجاع می‌دهند که در آنجا نام خلاصهٔ منبع آمده‌است. برای وارد کردن پاورقی در داخل متن اصلی مقاله جایی که شمارهٔ پاورقی باید داده شود متن پاورقی را بین <ref> و </ref> ذکر می‌کنند. سرانجام برای نمایش همهٔ پانویس‌ها در بخش پانویس‌ها از برچسب {{پانویس}} استفاده می‌کنند. مثلاً به این صورت:

این متن اصلی مقاله‌است که از کتاب خاصی<ref>روحانی ۱۳۷۰، ص ۲۲-۲۴ (=صفحات کتاب)</ref> و کتاب دیگری<ref> احمدی ۱۳۷۵</ref> برداشته شده‌است و یک پانویس توضیحی^*<ref>این یک پاورقی‌است</ref> هم دارد.
== پانویس ==
{{پانویس}}
== منابع ==
* احمدی، احمد. ''فایل در فایل''. چاپ دوم تهران: نشر۲، ۱۳۷۵.‎
* روحانی، محمد. ''ساختار فایل''. تهران: نشر، ۱۳۷۰.‎

که در آن از ^[۱] و ^[۲] به عنوان «پانویس ارجاعی» و ^*[۳] به عنوان «پانویس توضیحی» بهره برده شده‌است. نتیجهٔ پایانی آن به صورت زیر خواهد بود:

این متن اصلی مقاله‌است که از کتاب خاصی و کتاب دیگری برداشته شده‌است و یک پانویس^* هم دارد.
پانویس

---

منابع

---

• احمدی، احمد. فایل در فایل. چاپ دوم تهران: نشر۲، ۱۳۷۵.
• روحانی، محمد. ساختار فایل. تهران: نشر، ۱۳۷۰.

در صورتی که از بیش از یک اثر از نویسنده استفاده شده باشد هنگام استناد نام اثر نیز آورده می‌شود.

الگوی کمکی برای یادکرد منابع در ویکی‌دانشگاهی فارسی

کاربران می‌توانند از Template:الگوی برای یادکرد منابع (کتاب و مقاله) ،در موارد کلی، استفاده کنند. خروجی این الگو با ضابطه‌هایی که در زیر توضیح داده خواهد شد منطبق است. این الگو پاسخگوی تمام حالتهای ممکن نیست. برای آگاهی عمیق‌تر از شیوهٔ ارجاع به منابع (یا حتی استفادهٔ درست از الگوی ذکرشده) خواندن مطالب زیر توصیه می‌شود.

کتاب‌ها

ساختار یادکرد

این ترتیب برای یادکرد اطلاعات مربوط به کتاب‌ها استفاده می‌شود:

نام مؤلف به شکل نام خانوادگی، ویرگول، نام،(برای بیشتر از یک نویسنده به مثالها رجوع کنید) نقطه، عنوان کتاب (به شکل ایرانیک یعنی بصورت ''عنوان'')، ویرگول(،) نوبت چاپ (اگر غیر از نوبت اول است) نقطه، نام شهر محل نشر، دونقطه (:) نام ناشر، سال چاپ برای نوبت ذکر شده. شابک.

در انتها نیز در صورتی که آن کتاب صفحهٔ وبی دارد (مثلاً در وبگاه ketab.ir)، پیوند به آن صفحهٔ وب می‌آید.

مثال :

• شاملو، احمد. در آستانه. تهران: موسسه انتشارات نگاه، ۱۳۷۶ ISBN 964-6174-28-0. خانهٔ کتاب.

برای دو نویسنده:

• بودریار، ژان،و احمد مومیایی رازی. سرگشتگی نشانه‌ها، نمونه‌هایی از نقد پسامدرن. ترجمهٔ باب رحمتی. تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۴. ISBN 964305120X، خانهٔ کتاب.

بیشتر از دو نویسنده:

• لوگان، جان، و دیگران. سه توپ دارم قلقلیه. تهران: نشر بادبادک، ۱۳۷۷.

نکات کلی

• بسیار خوب است اگر که نام نویسنده یا نویسندگان کتاب به همان شکلی که در کتاب (و مقالات) ثبت شده‌است آورده شود. در بعضی شیوه‌ها برای صرفه‌جویی در فضا نام کوچک نویسنده را بطور مختصر می‌نویسند ولی از آنجا که در ویکی‌دانشگاه معضل فضا وجود ندارد، نیازی به خلاصه کردن نام نگارنده نیست و می‌توان آن را بطور کامل نوشت. بعلاوه، ثبت نام کامل نویسنده باعث سادگی در یافتن منبع یادکرده و یافتن منابع یادکردهٔ دیگر از همان نویسنده، خواهد بود.
• نام‌ کتابهای نگاشته به زبان‌های غیر فارسی، به فارسی ترجمه نمی‌شود، مگر این که ارجاع به ترجمهٔ فارسی آنها باشد، که در آن صورت عنوان کتاب به زبان اصلی ذکر نمی‌شود. این مساله برای دیگر انواع منابع هم صادق است.
• در صورتیکه ویکی‌دانشگاه صفحه‌ای اختصاصی برای کتابی که در حال ثبت مشخصات آن هستید، دارد، عنوان کتاب را به مقاله‌ای که در موردش نوشته شده‌است، پیوند دهید.
• در صورتیکه نویسندهٔ کتاب شخص معروفی است، و در متن اصلی مقاله پیوندی به مقالهٔ‌ اختصاص یافته به آن نویسنده نیامده‌است، نام او را در یادکرد اطلاعات کتاب پیونددار نمایید. بعضی از اوقات پیوند ساختن برای نام ناشر، محل نشر و غیره هم منطقی و قابل قبول است.
• هنگام هر گونه ارجاع به هر کتابی، بهتر است شابک (ISBN) کتاب ذکر شود. شمارهٔ مربوط به شابک بطور خودکار ویکی‌سازی خواهد شد. البته در ویکی‌دانشگاهی فارسی استفاده از واژهٔ شابک برای ذکر کردن این شماره ممکن نیست و باید آن را به این شکل نوشت : {{ISBN|0-1234-5678-9.
• با اینکه خدمات جستجوی کتاب ویکی‌دانشگاه در وب‌گاه‌هایی مانند Amazon (که از طریق پیوندی که روی شمارهٔ شابک قرار می‌گیرد قابل دسترسی است) معمولاً به نمایش نتایج کتاب موردنظر نمی‌انجامد و اطلاعات کتاب‌های فارسی در دادگان آن وب‌گاه‌ها ثبت نشده‌اند، ولی بهتر است که بعنوان آینده‌نگری شماره‌های شابک کتاب‌ها به شکل صحیح و دارای پیوند ذکر شوند.
• برای اشاره به یک مقاله و یا یک فصل خاص در داخل کتابی که هر فصل (یا مقاله‌) از آن نویسندگان متفاوتی دارد به شکل زیر است :

* دلوز، ژیل. «تفکر ایلیاتی». در بودریار، ژان و دیگران. سرگشتگی نشانه‌ها، نمونه‌هایی از نقد پسامدرن. ترجمهٔ بابک احمدی. ۳۰-۵۰ تهران : نشر مرکز. 1374، ISBN 964305120x ، خانهٔ کتاب.

استفاده از خدمات الکترونیکی

این اواخر، شرکت‌هایی مانند گوگل و آمازون خدماتی را برای جستجو در متن کامل کتابها ارائه کرده‌اند. با اینکه این خدمات فعلاً برای کتابهای فارسی وجود ندارد ولی برای منابع انگلیسی موجود در مقالات می‌توان از آن سود جست. در مورد جستجو در گوگل ميتوانيد با اضافه کردن inpublisher:university در انتها کلمه جستجو فقط به دنبال کتاب هايی بگرديد که توسط انتشارات دانشگاهی چاپ شده اند؛ اينگونه انتشارات معمولاً معتبرتر بوده و توسط محققين ديگر قبل از چاپ بازبينی ميشوند.

در مثال اول در متن کتاب محل آمدن کلمهٔ "Decision" جهت یادکرد مد نظر بوده که از طریق جستجوی متن کامل کتاب آمازون پیوند به آن اختصاص می‌دهیم :

Template:چپ‌چین* Tsunetomo, Yamamoto. Hagakure: The Book of the Samurai. Translated by William Scott Wilson. Japan : Kodansha International, Reissue edition, 1992, ISBN 4770011067. Amazon Books, (بازبینی به تاریخ 23 اوت 2005).

در مثال دوم در متن گفته‌ایم که بعنوان مثال از کتابی با عنوان اعداد فراواقعی (Surreal Numbers) از دونالد کنوت در کتاب دیگری (Out of Their Minds) نام برده شده‌است و حالا می‌خواهیم یادکرد مربوط به این بخش از متن را بیاوریم. برای این مورد از وب‌گاه گوگل استفاده می‌کنیم. بدیهی است که بعد از ISBN نام وبگاهی که برای جستجو استفاده شده‌است و تاریخ بازبینی و استخراج نتایج باید ثبت شوند :

• Dennis Elliott Shasha & Cathy Lazere. Out of Their Minds. Germany : Springer Verlag, 1st Ed., 1998, ISBN 0387982698. Google Books, (بازبینی به تاریخ 23 اوت 2005).

مجموعه‌ مقالات (ژورنال‌ها)

یادکرد یک مقاله از یک مجموعه مقالات تقریباً شبیه یادکرد یک فصل از یک کتاب است که قبلاً شیوه‌اش توصیف شد.

مثال :

• احمدی، احمد. «مقابله با حملات DoS». مجموعه مقالات پژوهشگاه امنیت فناوری اطلاعات ۲ (۳)، ۲۳۴-۲۵۱

توجه کنید که اعدادی که بعد از عنوان ژورنال آمده‌اند بترتیب «دوره (شماره)، شماره صفحات» هستند که از بین آنها ذکر «شماره» اختیاری است. برای مقاله‌ای که جایی بر روی وب نسخه‌ای از آن موجود است می‌توانید عنوان مقاله را پیوندی به نسخهٔ وبی بدهید.

روزنامه‌ها، مجلات و نشریات ادواری

به مثالها توجه کنید :

• مرجایی، فرید. «کودتا علیه عرصهٔ عمومی». شرق، ۲۹ مرداد ۱۳۸۴، شماره ۵۵۴، ص ۶.

یا در صورتیکه مقاله نام نگارنده ندارد :

• «در ستایش لیبرالیسم». کیهان، ۱ دی ۱۳۹۰، ص ۳.

به همچنین در صورتی که بخواهیم به نسخه‌ٔ موجود روی وب از این مقالهٔ روزنامه پیوند دهیم باید از بخش عنوان مقاله برای پیونددهی استفاده کنیم. در این حالت دیگر نوشتن شمارهٔ صفحه لازم نیست (و البته ضرری هم ندارد) :

• باباحاجی، ایرچ. سرنوشتی که در خیابان رقم خورد، شرق، یکشنبه ۳۰ مرداد ۱۳۸۴، شماره ۵۵۵.

وب‌گاهها و مقالات (غیر از مقالات نشریات ادواری)

برای یادکرد کل یک وبگاه بدون اشاره به یک سند یا صفحهٔ خاص بر روی آن وب‌گاه می‌توان به سادگی، آدرس وبی (URL) آن را در متن مقاله آورد. در ویکی‌دانشگاه یک URL ساده که با «//:http» شروع شود بطور خودکار تبدیل به پیوند قابل کلیک کردن خواهد شد. بعنوان مثال این متن را در نظر بگیرید : «اسلش‌دات یک وب‌سایت محبوب است که در این آدرس http://slashdot.org قرار دارد». با توجه به اینکه به کلیت یک وب‌گاه اشاره می‌کنید و نه به محتویاتی خاص بر روی آن، بنابراین احتیاجی به ذکر تاریخ بازبینی اطلاعات از آن وب‌گاه نیست.

برای یادکرد صفحات وب خاص (یا مجموعه‌ای از آنها) همانند یادکرد کتابها عمل می‌کنیم (و عنوان را پیونددار می‌کنیم)، اما در این حالت باید یک تاریخ بازبینی هم نوشته شود :

• پارسا، مانی. «ثبت جهانی دماوند به عنوان نخستین میراث طبیعی کشور تکذیب شد». (۸ اردیبهشت ۱۳۸۴). بازبینی ۱ شهریور ۱۳۸۴.

تاریخ داخل پرانتز تاریخ ساخته شدن این صفحه برای اولین بار و یا تاریخ آخرین به‌روز رسانی این صفحه‌است. در صورت نامشخص بودن این بحث می‌توان آن را حذف کرد و ذکر ننمود. بخش مربوط به تاریخ بازبینی به خواننده کمک می‌کند که از طریق ابزارهایی مانند بایگانی اینترنت دقیقاً نسخه‌ای که مدنظر شماست را بازیابی کند.

توجه داشته باشید که در ویکی‌دانشگاه معمول است که بخشی با عنوان پیوند به بیرون (پس از منابع) وجود داشته باشد که پیوندهای متفاوتی به وبگاهها و صفحات متفاوت در آن بخش قرار می‌گیرد.

به دلیل پویایی وب، ممکن است صفحه‌ای که به عنوان منبع استفاده شده‌است، غیرفعال شود. چنین یادکردی را با وجود اینکه غیرفعال است، حذف نکنید. زیرا تنها با وجود داشتن این یادکرد است که مشخصات منبعی که قبلاً وجود داشته‌است ثبت می‌گردد. می‌توانید در کنار یادکرد یادداشتی ثبت کنید و در آن تاریخی که پیوند اصلی صفحهٔ‌ مورد بحث غیرفعال شده‌است را بنویسید. در صورتیکه نسخه‌ای در خدمات بایگانی اینترنت می‌شناسید، یک پیوند به آن بدهید.برای این منظور ویکی‌دانشگاه:پیوندهای مرده را ببنید.

ویکی‌دانشگاههای زبان‌های دیگر

اگر از مقاله‌های ویکی‌دانشگاههای زبان‌های دیگر (مثلاً ویکی‌دانشگاهی انگلیسی)‌ به عنوان منبع استفاده می‌کنید، این امر باید در بخش منابع ذکر شود. در این حالت از پیوند بیرونی استفاده کنید و نه پیوند میان‌ویکی تا از ارجاع به خود بیجا جلوگیری شود. ارجاع درست مطابق ارجاع به سایر مقاله‌های برخط صورت می‌گیرد. بهترین روش این است که به صفحهٔ مربوط در ویکی‌دانشگاهی به آن زبان بروید و با استفاده از قابلیت یادکرد مقاله در جعبه ابزار (مثلاً در ویکی انگلیسی نام این ابزار Cite this page است) یادکرد کامل مقاله را دریافت و به مقالهٔ فارسی منتقل کنید. در ویکی‌دانشگاهی فارسی به طور پیشفرض از استاندارد شیکاگو برای یادکرد استفاده می‌شود. نمونه (استاندارد شیکاگو): Template:چپ‌چین Wikipedia contributors, "Wilmer & the Dukes," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wilmer_%26_the_Dukes&oldid=39441514 (accessed July 2, 2006).

با کمی چشم‌پوشی می‌توانید عبارت بالا را به صورت ترجمه شده نیز بکارگیرید. برای همین منظور الگویی نیز ساخته شده‌است. با کمک الگوی Template:الگوی می‌توانید با واردکردن چند پارامتر پیوندی با نوشتار استاندارد به صفحهٔ مورد نظر در ویکی‌دانشگاههای دیگر ایجاد کنید. شرح چگونگی بکارگیری از آن الگو در صفحهٔ مربوط به آن آمده‌است.

اگر به خاطر ترجمهٔ (غالباً خط به خط) مقاله‌ای از ویکی‌دانشگاهیی به زبان دیگر بخش یا قسمتی از منابع به صورت دست‌دوم یاد شده‌است، باید پس از یادکرد دقیق و صحیح آن مقالهٔ‌ ویکی‌ در زیر آن توضیحی به این صورت بیاورید:

بخش بزرگی از مطالب نقل از مقالهٔ فوق است و در آن از منابع زیر یاد شده‌است:
منابعی که از آنها یاد شده‌است.

اگر فقط از مطالب مقاله استفاده کرده‌اید و احیاناً منبع یا منابع دیگری هم به کار برده‌اید دیگر ذکر منابع به کار رفته در ویکی زبانهای دیگر لازم نیست. تنها به خود ویکی ارجاع می‌شود. این روش برای سایر مقاله‌هایی که به خاطر همخوانی حق تکثیر عیناً کپی می‌شوند کاربرد دارد.

لازم به یادآوری است که در صورتی که گزاره‌ای از یک مقالهٔ ویکی‌دانشگاه در زبانی دیگر ترجمه شود و صحت و منبع‌دار بودن آن با الگویی چون Template:الگوی یا در صفحات بحث به چالش کشیده شود، نمی‌توان از این استدلال استفاده کرد که آن گزاره در ویکی‌دانشگاه به زبان دیگر موجود است پس صحیح است و منبع معتبری دارد. در این حالت باید برای آن گزاره منبع دیگری یاد کرد.

در روشی دیگر می‌توانید متن ویکی‌دانشگاهی مبدا را با توجه به منابع و مدارک موجود و در دسترس ترجمه و بازنویسی کنید ؛ بدین معنا که یا نوشته‌های آن را دوباره مدرک گذاری نمائید و یا اینکه صحت منابع خود مقاله را مورد بازبینی دقیق قرار دهید.

منابع

• Template:یادکرد

• Fowler, H. Ramsey ,The Little, Brown Handbook, second Canadian Edition. Don Mills, Ontario: 1998, 660-668.
• The Chicago Manual of Style. 15th Edition. The University of Chicago Press: 2003.

Template:سیاست‌ها و رهنمودهای ویکی‌دانشگاه