ရူပဗေဒ/အွောန်ႏသေ

ရူပဗေဒယို ထွာ ထွားလွူꩻ ကမ္ဘာႏကအောဝ်ႏ နီအထျꩻအသောင်ကို။ အဓိက တီအိုရီ ထာꩻယူႏခွေါန်ꩻ အောဝ်ႏ နီဗာႏ၊ ရီလေတီဗတီ ပရီႏပရာႏ တွမ်ႏ ကွာန်တမ် မဲက္ကဉ်းနေက်ဖုံႏ။ ရီလေတီဗတီ ပရီႏပရာႏ စေလီနယ်ထာꩻ နုဲင်း ပွိုးတမုဲင်ꩻ ထာꩻခြိုꩻဝတ္ထု ထဲ့လင်ꩻဒါႏ၊ ကွာန်တမ် မဲက္ကဉ်းနေက်နောဝ်ꩻ စေလီဖေႏ ထာꩻကားကအောဝ်ႏသွူ။ ကဟဲ့ꩻဒါႏ ရီလေတီဗတီ တဲးဝါး နောဝ်ꩻတဲ့ အောဝ်ႏနေဒွိုန်း၊ နောဝ်ꩻဗာႏနောဝ်ꩻ တဲမ်းအဲန်ႏနုဲင်းယိုဒါႏ : ထာꩻဝတ္ထုဖုံႏ မဉ်ႏကြုဲင်းမွိုင်မွိုင်နောဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးယို အထွူႏလွောန်ခြာ၊ အထိုꩻဒွေါင်ႏ တပန်းလွောန်ထွူ မော့ꩻ အခိန်ႏယွိုးယွထိုꩻ၊ လို့လို့စင် တဲမ်းဗူႏဖေႏ အထျꩻထျꩻ နုဲင်း ${\frac {1}{\sqrt {1-{\frac {v^{2}}{c^{2}}}}}}$ ယိုသွူ။ အာႏတောင်ႏတာႏနောဝ်ꩻ လွေꩻထွာဒျာႏ အထျꩻထျꩻ*ဒြတ်*(ထာꩻလေအမွိုင်)² သွူ။ အစီꩻ နောဝ်ꩻ ထွာ အထျꩻထျꩻ*ဒြတ်*အမွိုင် သုမ်ဗာႏ လဲင်ႏဝင်ꩻ။

Physics is the study of the world around us. There are two main theories, general relativity and quantum mechanics. General relativity deals with why things fall and quantum mechanics deal with everything else. There is also a thing called special relativity and it can be summarized like this: When things move faster, they become heavier, shorter and experience time slower, all by a factor of ${\frac {1}{\sqrt {1-{\frac {v^{2}}{c^{2}}}}}}$. Energy is just that factor*mass*(speed of light)^2, and momentum is that factor*mass*speed.

ရီလေတီဗတီ ပရီႏပရာႏ

ရီလေတီဗတီ ပရီႏပရာႏရိုꩻ ထာꩻခြိုꩻဝတ္ထုဖုံႏ ထဲ့လင်ꩻဒါႏ၊ ထွာမုဲင်ꩻတဲ့ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏ မာꩻတငေါ်ꩻ အာကာသ(တွမ်ႏအခိန်ႏ) ကအောဝ်ႏ ဝွေꩻအထျꩻအသောင် နောဝ်ꩻမꩻသွူ။ ကအီးထီႏ ထွာမုဲင်ꩻထာꩻယို မာꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻတာႏ ထူႏ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏဖြုံႏ တဗာႏဟုဲင်း။ အွောန်ႏဖေႏ နာꩻစူနုံဖဲ့ꩻစေႏ အွိုး ကမ္ဘာႏဟမ်ႏဖြုံႏကြဲင်ႏတွမ်ႏ အီကွေတာ ကခွဲးဝင်ꩻထျꩻ။ နာꩻစူနုံဖဲ့ꩻထွေတွမ်ႏ ဖဲ့ꩻစေႏ အွောန်ႏခါႏဖေႏဝင်ꩻ ၉၀ ဒီဂရီ၊ နီလီးလို့ အွောန်ႏဖေႏ အီကွေတာလောင်း။ အောဝ်ႏနောဝ်ꩻတွော့ꩻ အွောန်ႏကြုဲင်းလွေꩻသွို စွောန်ႏတရွောန်း ယွယွဖေႏ နာꩻစူနီပင်လို့၊ ကြုဲင်းထင်ꩻလွေꩻနေး (ကကြုဲင်းစူနုံနောဝ်ꩻ မာꩻနမ်းဖေႏခါꩻ အခိန်ႏ ကကြုဲင်းထာꩻသွူ)။ အွောန်ႏဗွို့ꩻသꩻဖေႏ စူနုံနီလီး အီးလောမ်ꩻဗာႏဝင်ꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻနေား။

General Relativity General relativity says that things fall because the earth curves the space (and time) around it. To see why this works, get a globe. Place your left index finger where the prime meridian and the equator meet. Place your right index finger 90 degrees from your left one, keeping both on the equator. Then slowly run both hands in a straight line, heading north (running your finger represents moving time). Notice how they both collide.

အာကာသ တငေါ်ꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻဒါႏ ဖော်မျူလာနောဝ်ꩻ အရုင်ႏရေင်တန်၊ ကွဲးတွော့ꩻ နာꩻမဉ်ႏတအောဝ်ႏဒျာႏတောဝ်း ထာꩻအိုဖြီင်းထျꩻတထွောင်းထွောင်းကို မုဲင်ꩻခါခါယောဝ်းတာႏ ဖော်မျူလာ ပေါင်းငဲး ကအွောန်ႏထွားဖေႏဒါႏ ထာꩻဖုံႏကပီနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏ တဗာႏ။ မဉ်ႏတမွေးတောဝ်းနောဝ်ꩻ နာꩻ အောဝ်ႏလိုႏသေထိုꩻလဲ့ညာꩻထိုꩻ ထာꩻအိုဖြီင်းသွူ။ ကငဲးဒါႏ၊ စွို့ꩻတနꩻစဲင်းစဲ့ငါႏတောဝ်းဒါႏ ဖော်မျူလာနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏယို: $F_{g}={\frac {Gm_{1}m_{2}}{r^{2}}}$ ထွာနေး$F_{g}$ နောဝ်ꩻ ထွာ အာႏ ကယူႏဒျာႏ ကမ္ဘာႏအာႏ ရေ့ꩻထာꩻ(လိုႏတောင်ꩻခါꩻနောဝ်ꩻ၊ နောဝ်ꩻကို အာႏတဗာႏဗာႏ တအောဝ်ႏသော့ꩻတောဝ်း၊ အောဝ်ႏလုမ်ꩻ အာကာသ ထာꩻတငေါ်ꩻ) $m_{1}$ တွမ်ႏ $m_{2}$ နောဝ်ꩻ မာꩻနမ်းဖေႏ ဝတ္ထုနီဗာႏသီး ဒြတ်၊ r နောဝ်ꩻ ထွာ ဝတ္ထုနီဗာႏခါႏ အညာꩻအယော့သွူ။

The formula for how space curves is very complicated, but there is a simpler formula that predicts similar things, as long as you're nowhere near a black hole. Otherwise, you should be more focused on getting away from the black hole, if anything. The simpler, not perfectly accurate formula is here: $F_{g}={\frac {Gm_{1}m_{2}}{r^{2}}}$ where $F_{g}$ is the apparent force of gravity (remember, there is no force involved, only space curvature), $m_{1}$ and $m_{2}$ represent the masses of the two objects and r is the distance between them.

ကွာန်တမ် မဲက္ကဉ်းနေက်

ထွားပါ ကွာန်တမ် မဲက္ကဉ်းနေက်/အွောန်ႏသေ

ကွာန်တမ်မဲက္ကဉ်းနေက် အွောန်ႏနယ်ဖေႏ အဓိက အာႏသုမ်ဗာႏ၊ တျာႏ ပသီႏလောႏအာႏ၊ နျူကလီးယားအာႏ အတဉ်ႏ တွမ်ႏယင်း နျူကလီးယားအာႏ ပနဲန်ႏ။ ထာꩻနောဝ်ꩻရိုꩻ ထာꩻလို့လို့သီး ကအောဝ်ႏဒါႏခင်ႏလမ်း တွမ်ႏ အစီꩻယို ထွာ ထာꩻရထွာဒါႏ မို့ꩻအေႏတဗာႏသွူ၊ ရိုꩻ ခွေနောဝ်ꩻ ယိုခါခါ အောဝ်ႏစွောတ်ꩻစဲတ်ꩻထာꩻ တလဲင်ႏချင်ႏနေး၊ ယင်း မွိုင်မွိုင်တဲ့နောဝ်ꩻ ယွယွတဲ့နောဝ်ꩻကြုဲင်းနမ်း အထွာႏအာစား ဒါႏ တလဲင်ႏချင်ႏနေး။ ယိုနောဝ်ꩻ အမဲန်ႏထွယ် အမဲန်ႏထွေလွောန်ꩻ ကောပ်ထာꩻ ရာတအုံတဉ်ႏတောဝ်း ကမဉ်ဒေါ့ꩻလုဲင်ႏဒါႏ အနာဂတ္ထကို ခွေအထွာႏယို ရအီးဗွိုန်ပီတောဝ်းဝင်ꩻနောဝ်ꩻမꩻ ခွေကြုဲင်းတဖြီးတဖြောဝ်းဒါႏ အထွာႏသွူ။ နောဝ်ꩻလဲ့တဒေါဝ်ႏ၊ နောဝ်ꩻလဲင်ႏ နာꩻဟဲ့ꩻ BS ယိုတဗာႏလောင်းတယောဝ်း ထာꩻခြိုꩻဝတ္ထုကဉ်းအာအာ(တွမ်ႏ ထာꩻသꩻသားဖုံး)ယို လုဲင်းတန်တလာမွေး၊ ခွေအောဝ်ႏမုဲင်ꩻကိုတွမ်ႏ ခွေအောဝ်ႏကြုဲင်းနမ်းမွိုင်ထာꩻ တွာမုဲင်ꩻတာႏ ထာꩻကအီးထွာလွောန်ဒါႏမွေးစား ($\Delta p\Delta s\geq \hbar$ တဗာႏစီႏနေး) အောဝ်ႏအာတန်သွူ။ လိတ် အက္ခရာႏယို မဲန်ႏထွယ် ထာꩻတန်လုဲင်းဖုံႏ ကရဲးဖောင်ꩻဟောဝ်ဖေႏ ထာꩻစီꩻကို ထာꩻထွာခြောင်ꩻတဗာႏ၊ ထာꩻအရီးရီးသွူ။

Quantum mechanics

See also: Quantum mechanics/Introduction

Quantum mechanics describe three main forces, electromagnetism, the strong and weak nuclear force. It also suggests that the position and momentum of everything is a probability cloud, that is, that I am currently in multiple places at once and that I could move at different speeds at once. This also implies that I can change speed sporadically as the uncertainty can mean that my speed may be different in the future. Though, before you call BS on this one though, most objects (and living things) are large enough such that there is a lot of certainty about where I am and how fast I'm moving (as per $\Delta p\Delta s\geq \hbar$). The latter implies inertia, a phenomenon in which large things conserve momentum.

ယိုနောဝ်ꩻ ထွာ ဖော်မျူလာ ယင်းတဗာႏ : $\Delta E\Delta t\geq \hbar$: ထာꩻတပီပဲ့တောဝ်း အာႏတောင်ႏတာႏကို $\times$ ထာꩻတပီပဲ့တောဝ်း အခိန်ႏကိုယို ထွာ အောဝ်ႏတသေႏသေႏ ထာꩻငိုꩻခန်ယဟန်ႏ ဆကီ။ ကမဉ်ဒေါ့ꩻနောဝ်ꩻ တီအိုရီကိုရိုꩻ : အာႏတောင်ႏတာႏ တလာမွေးမုဲင်းထာꩻ တောဝ်းလဲ့ ဒြတ် တလာခူခူနမ်းနမ်းထာꩻ တဗာႏယို ကုဲင်းလွောန်အောဝ်ႏစွော့ꩻဒါႏနုဲင်း ဝင်ꩻလဲန်ထာꩻထီႏ၊ ကွဲးတွော့ꩻ ဝွေꩻယို ကုဲင်းထိုꩻမားချာဒါႏ အခိန်ႏဆေ့ꩻဆေ့ꩻ ခါးလားနီကသေထွꩻ ဒုံꩻဒုံꩻဒင်ꩻဒင်ꩻသွူ။ ယိုဗာႏရိုꩻ အာႏတောင်ႏတာႏတွမ်ႏ ဒြတ်ဖုံႏယို အောဝ်ႏရဲးဖောင်ꩻဟောဝ်ခါꩻ ထာꩻအင်းမာꩻ တွမ်ႏ ထာꩻမဉ်ထွာဖုံႏရာနောဝ်ꩻသွူ။

There is also another formula: $\Delta E\Delta t\geq \hbar$: uncertainty in energy times uncertainty in time is always above some value. This means that in theory, a very high energy or high enough mass could just poof into existence like magic, but it must be gone in a short amount of time such that we can't notice it in all of the noise. This means that energy and mass are conserved, for all intents and purposes.

Context for the rest of the section:

Chemical Sciences

ထာꩻပသီႏလောႏ တျာႏအုံကူႏ

ကအီးဒေါ့ꩻထာꩻ အဓိပ္ပယ်ႏတအောဝ်ႏထောဝ်းတာႏ ထူႏစူꩻအီအာမွေး လိတ်ကီယိုဖြုံႏ၊ ကွဲးတွော့ꩻ ယုမ်းသွော့ꩻခွေနေား၊ ကွာန်တမ် မဲက္ကဉ်းနေက်ယို ထွာသိပ္ပံတု သိပ္ပံထွားနုဲင်းဝင်ꩻ မွေးတောဝ်း။ ထာꩻပသီႏလောႏတျာႏအုံကူႏကရိုꩻ တျာႏကဗွို့ꩻခါꩻ ထာꩻခြိုꩻဝတ္ထုနီဗာႏခါႏ ကထွာဒါႏ အာႏထွို့ꩻဝင်ꩻ တောဝ်းလဲ့ အာႏထွာႏဝင်ꩻယို ဗွိုန်ပီနုဲင်း အီလဲက်ထရွန်ကအောဝ်ႏ ခွေစူလောင်းတွမ်ႏ အီလဲက်ထရွန်ကအောဝ်ႏ ကီးဘောက်လောင်း၊ အောဝ်ႏအွောန်ႏယွိုင်ႏခါꩻဖေႏ ကအီးနျꩻ အကြဲ့ကအောဝ်ႏ ကီးဘောက်လောင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ယိုနောဝ်ꩻ ထူႏတွမ်ႏဖိုတွန်ဖုံႏ ခြုဲင်းစေနယ်ခါꩻနေး၊ ဖိုတွန်ဖုံႏယို ထွာပါက ကထီႏထာꩻတာႏ ဗာႏခြုဲင်းနယ် ထာꩻလူးဖွန်ႏခရာႏသွူ။ နောဝ်ꩻမꩻ ခွေမဉ်ႏနျꩻထာꩻကြဲ့ တဗာႏ ကအောဝ်ႏဒါႏ ကီးဘောက်လောင်းနောဝ်ꩻ အီလဲက္ထရွန် ကအောဝ်ႏခွေစူယီးလောင်းတွမ်ႏ အီလဲက္ထရွန်ဖုံႏ ကအောဝ်ႏဒါႏ ထာꩻကြဲ့လောင်းသီးဖုံႏ လုဲင်ႏချာငါဝင်ꩻ ဖိုတွန်တွော့ꩻ အတေက်လင်ꩻလ ကီးဘောက်ကြဲ့။ ကောပ်နောဝ်ꩻမꩻ ထာꩻပသီႏလောႏတျာႏအုံကူႏယို ကဟဲ့ꩻဒါႏ "ခွဲးဝင်ꩻအာႏ"တာႏ ထွာ ကဗာႏခြုဲင်းစေနယ်ဖေႏသားသွူ။

Electromagnetism

This word is used a lot to talk about nonsense, but trust me, quantum mechanics is not pseudoscience. Electromagnetism the force that attracts or repels two charged objects, like the electrons on my hand and those on the keyboard, allowing me to press the keys on my keyboard. It is explained by the use of photons, particles which are also responsible for sight. So when I push on one of the keys of my keyboard, the electrons in my finger and those on the keyboard exchange photons, forcing the key to go down. Thus, electromagnetism is responsible for so called 'contact forces'.

နျူကလီးယား အာႏတဉ်ႏ

နျူကလီးယား အာႏတဉ်ႏယို ထွာ အာႏကအောဝ်ႏအွောန်ႏသေးဟောဝ်ꩻငီꩻဝင်ꩻ နျူကလိ အွိုး အဲတ်တမ်ဖုံႏကိုသွူ။ ပရိုတွန်ဖုံႏယို ကောပ်အင်္ဂါႏဗွိုန်ဝင်ꩻ(အတီးနုဲင်းနုဲင်းဝင်ꩻ)တွော့ꩻ တဖြုံႏတွမ်ႏတဖြုံႏ ထွာႏဝင်ꩻ၊ အာႏယင်းတဗာႏနောဝ်ꩻ ထွာ ထာꩻဖွန်ႏတသာဖုံႏကို ကပါဒါႏ နျူထရွန်သွူ (နျူထရွန်ယို အပန်းဖေႏ နျူကလီးယား အာႏတဉ်ႏ၊ ကွဲးတွော့ꩻ အပန်းဖေႏတောဝ်းအာႏ ထာꩻပသီႏလောႏ တျာႏအုံကူႏ ကထွာႏဝင်ꩻကို)။ ကတေားဖေႏဒါႏ အာႏ ယင်းတဗာႏနောဝ်ꩻ ထွာ ကလူယွန်။ နောဝ်ꩻမꩻ နျူကလိယတ်ကိုယို ပရိုတွန်တွမ်ႏ နျူထရွန် လုဲင်ႏချာငါဖေႏဝင်ꩻ ကလူယွန်ဖုံႏ၊ အွောန်ႏသေးဟောဝ်သေꩻခါꩻ နုဲင်းနုဲင်းဝင်ꩻ ကလူယွန်၊ ယလဲင်ႏလဲင်ႏနောဝ်ꩻ တဖြုံႏဖြုံႏကို အွောန်ႏသေးဟောဝ်လုမ်းခါꩻတောဝ်း ကလူယွန် အောဝ်ႏဒါႏ ...

Strong Nuclear Force

The strong nuclear force is the force keeping the nuclei inside atoms together. As protons are repelled by each other, due to having the same charge, another force and new particles, one of which is the neutron (the neutron contributes to the strong nuclear force, but not to the electromagnetic repulsion) and the other is the gluon, which carries the force. So in a nucleus, the protons and neutrons exchange gluons, keeping it together, though, sometimes, it just isn't enough...

===နျူကလီးယား အာႏပနဲန်ႏ===

နျူကလီးယား အာႏပနဲန်ႏယို ထွာ နျူကလီ ယန္တယားတဗာႏ၊ ထာꩻယို အမဉ်အောဝ်ႏတောဝ်း ကအီးအောဝ်ႏတောဝ်းတာႏ (ဝွေꩻသီးယို ဝင်ꩻဟဲ့ꩻ ရေဒီယိုသတ္တိမဲ့ကစွိုန်းဒါႏ btw) သွူ။ မွေး၊ ယလဲင်ႏလဲင်ႏ ဝွေꩻသီး ပꩻလီဒါႏ၊ ကွဲးတွော့ꩻ အခိန်ႏကဉ်းအာအာကိုနောဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးမာꩻအီ ဝင်ꩻကဟဲ့ꩻဒါႏ ဘီတာ ကုဲင်ပြင်ꩻထာꩻ ယန္တယား ယိုဗာႏသွူ။ နျူကလိယတ် တဖြုံႏ သက်မဉ်ႏဗွေလုမ်းနောဝ်ꩻလဲင်ႏ နျူထရွန်တဖြုံႏ အီးမဉ်ရော့ꩻသꩻသော့ꩻ ကြုဲင်းနမ်းပရိုတွန်ထိုꩻထာꩻထွူ စေထန်ႏဖေႏ အီလဲက်ထရွန် (ဝွေꩻယို အီးလွေꩻ တဖူꩻလေပ်ခြောင်ꩻကအောဝ်ႏဒါႏ အဲတ်တမ် အသောင်အထျꩻကို) ပါတွမ်ႏ ဝင်ꩻကဟဲ့ꩻဒါႏ နျူထရီနို ထာꩻဖွန်ႏဇျꩻ တသာ တဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။ နျူကလီးယား အာႏပနဲန်ႏယို ဝင်ꩻကဟဲ့ဒါႏ W တွမ်ႏ Z ဘိုသန်ဖုံႏ ဖေႏလူႏလုဲင်ႏဝင်ꩻ။

Weak Nuclear Force

The weak nuclear force is a mechanism for nuclei which don't want to exist (they're called radioactive nuclei btw) to not exist. Sure, sometimes they might just break apart, but other times, they use this mechanism, called beta decay. When a nucleus has had enough of life, a neutron might decide to turn into a proton and emit an electron (which will go into orbit around the atom) and a new particle called a neutrino. The weak nuclear force is exchanged by the W and Z bosons.

ငေါဝ်းရီလွူꩻ

၁။ စေစွို့ꩻဖေႏ ငေါဝ်းရိုꩻ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏ တပျာႏခရာႏ လယိုနေား

(၁က) ကမ္ဘာႏဟမ်ႏ မဉ်ႏအောဝ်ႏဝစ်ꩻမွေးနောဝ်ꩻ ထွာမုဲင်ꩻမွော့ ထာꩻကားကအောဝ်ႏဖုံႏ ထဲ့တဆွောန်ထိုꩻတောဝ်းဟောင်း?

(၁ခ) ဟမ်ႏတဒွီႏလောင်း ထီ (ထီပင်ႏလယ်ႏ သမုဒ္ဒရာႏ) တငေါ်ꩻ။ ထီယို အောဝ်ႏအုံတွောင်းတွိုꩻတသေႏဒျာႏထာꩻ မွေးတောဝ်းနဲ့?

(၁ဂ) အာႏတရေ့ꩻထာꩻ(အာႏသာထာꩻ) အဲန်တောဝ်း၊ ကောပ်နောဝ်ꩻမꩻ ထာꩻယိုꩻ မာꩻတဒွီႏ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏ ဒါႏတောဝ်း။ ထာꩻကားကအောဝ်ႏ ထဲ့လင်ꩻဒါႏ၊ ထွာမုဲင်ꩻတဲ့ ထာꩻခြိုꩻ ကနဲန်းတဉ်ႏခြာဖုံႏယို ထာꩻအောဝ်ႏထွို့ꩻလွေꩻ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏကို၊ အွောန်ႏချာဖေႏတေား ထာꩻခြိုꩻဝတ္ထု ပေါင်းဖွီခြာဖုံႏ။

၂။ စေစွို့ꩻဖေႏ ရဲး 5g ငေါဝ်းရိုꩻ လယိုနေား။ ဝင်ꩻကဖေႏနယ်ခါꩻ ကထွာဒါႏ 5g ထာꩻပသီႏလောႏ တျာႏအုံကူႏ ရေဒီယိုသတ္တိမဲ့သေထာꩻယို ဖထန်ႏမဒါႏ ကုဲင်းယားငါႏထာꩻ။

၃။ ထွာမုဲင်ꩻမွော့ နျူကလီ တထဲက်ꩻထန်ႏထိုꩻတောဝ်းဟောင်း?

၄။ ဘီတာ ကုဲင်ပြင်ꩻထာꩻယို အမာꩻထာꩻမာꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ?

၅။ ထာꩻခြိုꩻဝတ္ထု ကအောဝ်ႏကြုဲင်းမွိုင်ထာꩻယို အမာꩻတမုဲင်ꩻ?

Test

1. Debunk the following flat earth arguments

1a. Why doesn't everything fall off if the earth is spinning?

1b. Water curves on the round earth. Doesn't water always maintain it's own level?

1c. Gravity doesn't exist, therefore it can't make the earth round. Everything falls because denser things are attracted to the earth, displacing

lighter objects

2. Debunk the following anti-5g argument: Electromagnetic radiation, which is given by 5g, is inherently harmful.

3. Why don't nuclei fly apart?

4. How does beta decay work?

5. What do fast-moving objects do?

လိတ်ရီ ငေါဝ်းစေဖုံႏ

၁(က). ရိုꩻစွောန်ႏ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏ အောဝ်ႏဝစ်ꩻလဲ့ အာႏတရေ့ꩻထာꩻ အောဝ်ႏထွို့ꩻခါꩻ ထာꩻခြိုꩻဝတ္ထုဖုံႏ ကအောဝ်ႏဟမ်ႏလောင်း။ အဉ်နားဆျားယို ထွာ ထာꩻခြိုꩻတဗာႏ၊ ထာꩻခြိုꩻဝတ္ထုတန်ဖုံႏ ရရဲးဖောင်ꩻဟောဝ်ဒါႏ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏ ကဖေႏဖခါꩻ ဝွေꩻသီး ထာꩻစီꩻထွူ (စီꩻတရိုးမတ်မတ်တဲင်) ကုဲင်းတထဲက်ꩻထန်ႏထိုꩻဒါႏ အာကာသကိုယို ထွာ ထာꩻခွဲးခူ စဲင်းစဲ့တဗာႏသွူ။ ကွဲးတွော့ꩻ အာႏတရေ့ထာꩻ အောဝ်ႏတရေ့ꩻခါꩻ၊ ကံႏဟောဝ်ငါႏ။

(၁ခ). ထီယို တအောဝ်ႏအုံတွောင်း တသေႏသေႏတောဝ်းထာꩻ။ ထီမော်လီဇျူးဖုံႏယို တရဲးဆီꩻနွောင်ꩻတောဝ်း အာကာသ ထာꩻတငေါ်ꩻ နုဲင်း ကလဲန်ခါꩻဝင်ꩻမဲ့ထီႏ။ ယိုတဒေါဝ်ႏ အောဝ်ႏဒေါ့ꩻနယ် ထီဖုံႏ တငေါ်ꩻ လေပ်ဒါႏ ဟမ်ႏတဒွီႏသွူ။

(၁ဂ). နာꩻထာꩻထီႏ မော်ဒယ် ထာꩻခြုဲင်းနယ် တသာယို အထွာတောဝ်း ထာꩻမာꩻ။ ဥပမာႏ- အွောန်ႏဒင်ႏဖေႏ စွိုန်ꩻ အွိုး ဝါႏဆွောန်ႏတလောမ်လောင်းနောဝ်ꩻ။ စွိုန်ꩻ နွို့ဗဉ်ထိုꩻတောဝ်း ဝါးဆွောန်ႏကို ရိုꩻ၊ မွေးတောဝ်းနဲ့?

၂. ထာꩻပသီႏလောႏတျာႏအုံကူႏ အာႏယိုအောဝ်ႏ ဖိုတွန်၊ aka တွမ်ႏ ထာꩻလေကို ထေထန်ႏဖေႏ။ နောဝ်ꩻမꩻ ကအီးယူႏအီ ထာꩻပသီႏလောႏတျာႏအုံကူႏယို အမဉ်ꩻဒေါ့ꩻ ထာꩻလေကရိုꩻနောဝ်ꩻ ယုတ္တိအောဝ်ႏဒျာႏသွူ။ ထာꩻလေယို ဖထန်ႏမဒါႏ ကုဲင်းယားငါႏထာꩻ မွေးတယ်ꩻတောဝ်းယင်း။

၃. ကောပ် နျူကလီးယား အာႏတဉ်ႏတဲင် နျူကလီ တထဲက်ꩻထန်ႏထိုꩻ ဒါႏတောဝ်း။

၄. ကောပ် နျူကလီးယား အာႏပနဲန်ႏတဲင် နျူထရွန်တဖြုံႏ တဆွောန်ထန်ႏထာꩻ အောဝ်ႏပါသော့ꩻ ဘီတာ ပြုဲင်ပြင်ꩻထာꩻကိုသွူ။

၅. ထာꩻခြိုꩻဝတ္ထု ကအောဝ်ႏကြုဲင်းမွိုင်ဒါႏထာꩻယို အထွူႏလွောန်ခြာ၊ အဒွေါင်ႏထိုꩻဖြီးဖြောဝ်း၊ အခိန်ႏယွိုးယွထိုꩻခြာသွူ။

Test answers 1a. Gravity keeps things onto the earth, despite the fact that earth is spinning. This is a valid point, as inertia is a thing and large objects will maintain their momentum imparted by the earth, and will fly off into space. But gravity exists, fortunately.

1b. Water does not maintain it's own level. Water molecules are not magically immune to the curvature of space, explaining how water can curve around the earth.

1c. Your new model doesn't work. For example, place some lead on top of a bag of feathers. The lead doesn't pass through the feathers now, does it?

2. Electromagnetic force is transmitted by photons, aka, light. Therefore, it's rational to assume that 'electromagnetic radiation' means light. Light is not inherently harmful.

3. Nuclei don't fly apart due to the strong nuclear force.

4. Beta decay involves a neutron splitting apart due to the weak nuclear force.

5. Fast moving objects become heavier, shorter and experience time more slowly.