အေ-အရန်း ရူပဗေဒ/နျူကလီးယား ရူပဗေဒ

A2 အရန်း ရူပဗေဒ (A level Physics) တာႏ နာꩻကလိုႏအောဝ်ႏသေ လိတ်ဖြုံႏအထျꩻထျꩻဖုံႏ (keywords) တွမ်ႏယင်း ကအွောန်ႏထော့အဓိပ္ပါယ်ႏ (definition) ဖုံႏရာနောဝ်ꩻ:

• နျူကလီယွန် - ပရိုတွန်တွမ်ႏ နျူထရွန် ကပါသော့ꩻဒါႏ နျူကလိယတဗာႏ အကွို့ꩻအခေါဝ်။ ပဉ်လဲင်ႏလဲင်ႏနောဝ်ꩻ ဝင်ꩻကဟဲ့ꩻ "နျူကလီယွန်" ယို အရိုꩻ မာꩻအီလူႏလုဲင်ႏသော့ꩻနေးဒါႏဝင်ꩻ "ဒြတ်တူႏ ဆေ့ꩻအာ" (mass number)၊ ကဖေႏခါꩻဒါႏ ဒြတ်စင်တဗာႏကို ကအောဝ်ႏဒါႏ အဲတ်တမ်တဗာႏကို ကပါဒါႏ ပရိုတွန် ယင်း နျူထရွန် ဆေ့ꩻအာ လို့လို့ကိုသွူ။ ဥပမာ- ကာဗွန်-၁၃ ကိုယို နျူကလီယွန် အီးအောဝ်ႏ ၁၃ ဖြုံႏ၊ ထွာမုဲင်ꩻနဲးတဲ့ ဝွေꩻနျူကလိယကိုယို ကောပ် ပရိုတွန် ၆ ဖြုံႏ ယင်း နျူထရွန် ၇ ဖြုံႏ အောဝ်ႏသော့ꩻနောဝ်ꩻမꩻသွူ။

• ပရိုတွန် - တျာႏထီးအာႏ ကအောဝ်ႏဗွို့ꩻဒါႏ နျူကလီယွန်။ ပရိုတွန်ဖုံႏယို ထွာနေး ထာꩻကဖေႏ ဒြတ်စင် ဝွေသီး"ဂုဏ်သတ္တိ"။ ဒြတ်စင်တဗာႏကို ကအောဝ်ႏဒါႏ ပရိုတွန် ဆေ့ꩻအာနောဝ်ꩻ ကဉ်းအာအာ တကြုဲင်းထိုꩻတောဝ်း၊ နျူထရွန် တောဝ်းလဲ့ အီလဲက်ထရွန်ဆေ့ꩻအာနောဝ်ꩻ ကြုဲင်းထိုꩻဒါႏ ဝွေသီးကအုံအောဝ်ႏ ယတွောင်းတွောင်းကို။

• နျူထရွန် - တျာႏအာႏ တအောဝ်ႏဗွို့ꩻတောဝ်းဒါႏ နျူကလီယွန် တဖြုံႏ။ နျူထရွန်ဖုံႏယို အမာꩻခါꩻဖေႏ အဲတ်တမ်တဖြုံႏတာႏ အဓိကဒြတ်တူႏယာႏ။

• နျူကလုဲဒ် - ကအီးထွာ နျူကလိယ တဖြုံႏတာႏ နျူကလီယွန်ဖုံႏရာ အောဝ်ႏကောပ် အောဝ်ႏဒꩻဝင်ꩻ။

• အဲတ်တမ်ဖဲ့ꩻရာ ဆေ့ꩻအာ- နျူကလိယ တဖြုံႏကို ကအောဝ်ႏဒါႏ ပရိုတွန်ဖုံႏ ဆေ့ꩻအာ။ ကဉ်းအာအာနောဝ်ꩻ ကအွောန်ႏနယ်ခါꩻ ဒြတ်စင်တဗာႏကို ကပါဒါႏ အဲတ်တမ်ကို ကအောဝ်ႏဒါႏ အီလဲက်ထရွန် ဆေ့အာနောဝ်ꩻတဲ့ ယွိုင်ႏနယ်တွမ်ႏယိုနေနေသွူ။

• နျူကလီယွန် ဆေ့ꩻအာ တောဝ်းလဲ့ ဒြတ်တူႏ ဆေ့ꩻအာ- နျူကလိယ တဖြုံႏကို ကအောဝ်ႏပါဒါႏ နျူကလီယွန် (ပရိုတွန် + နျူထရွန်) ဆေ့ꩻအာ။

• အုဲင်သိုတုပ်- ဒြတ်စင်တဗာႏဗာႏကို ကအောဝ်ႏပါဒါႏ နျူကလုဲဒ် တစားခေါ်။ အုဲင်သိုတုပ် ကအွောန်ႏတမ်ꩻနယ်ခါꩻဒါႏ ဒြတ်စင်တဗာႏကို နောဝ်ꩻ ပရိုတွန်ဖုံႏ ဆေ့ꩻအာ အောဝ်ႏဗွိုန်ဝင်ꩻ။ ကွဲးတွော့ꩻ ကအွောန်ႏတမ်ꩻနယ်ဒါႏ ဒြတ်စင်တဗာႏတာႏ အုဲင်သိုတုပ် တဗာႏဗာႏကို ကအောဝ်ႏပါဒါႏ နျူထရွန်ဖုံႏ ဆေ့ꩻအာနောဝ်ꩻ ရအီးဗွိုန်ပီတောဝ်းဝင်ꩻသွူ။ ဥပမာ ကာဗွန်-၁၃ ကိုယို နျူထရွန်ဖုံႏ အောဝ်ႏပါ ၇ ဖြုံႏ။ ကာဗွန်-၁၄ ကိုနောဝ်ꩻ နျူထရွန် အောဝ်ႏ ၈ ဖြုံႏ နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏ။

• အဲတ်တမ်ဖဲ့ꩻရာ ဒြတ်တူႏ- (အဲတ်တမ်ဖဲ့ꩻရာ ဒြတ်တူႏယူနစ် တောဝ်းလဲ့ amu's) ကို ကအောဝ်ႏဒါႏ ကအွောန်ႏတမ်ꩻနယ်ခါꩻဒါႏ ဒြတ်စင်တဗာႏကို အောဝ်ႏလွိုႏလွိုႏ ကအောဝ်ႏချာဒါႏ အုဲင်သိုတုပ် ဒြတ်တူႏကဉ်းအာ။ အဲတ်တမ်ဖဲ့ꩻရာ ဒြတ်တူႏယို စေဗျင်ႏ တွက်နေးတွမ်ႏ အောဝ်ႏလွိုႏလွိုႏ ကအောဝ်ႏချာဒါႏ အုဲင်သိုတုပ် အဗျာႏ(မန်းနေးနဝ်ꩻ :အချိုးအဆ၊ proportion) တွမ်ႏယင်း ဝွေꩻသီး ဒြတ်တူႏ စဲင်းစဲင်းသွူ။

ကထုမ်ႏမော့ꩻ နျူကလိယ

အဲတ်တမ်တဖြုံႏကို ကပါဒါႏ နျူကလိယနောဝ်ꩻ အားနဲတ်သ် ရူတာဖို့ဒ် မော့ꩻ အွိုး ၁၉ ရျာꩻဗူႏအစောဝ်းကိုခါ။ ခါးလားကမော့ꩻထာꩻယိုဗာႏခါ ယူႏလွဝင်ꩻ အဲတ်တမ်ဖုံႏယို ထွာ တျာႏအာႏအထီး ကအောဝ်ႏဒါႏ ထာꩻခြုံးထာꩻတူႏပေႏဖုံႏ၊ အတျနောဝ်ꩻ အီလဲက်ထရွန် ပေႏပေႏပါႏပါႏဖုံႏ အောဝ်ႏဗွို့ နုဲင်းနောဝ်ꩻꩻသွူ။ ယမ်ဖေႏနေး ကမော့ꩻအာခြာထဲင်းတဲင် ကအီးထွားလွောန်ꩻအီလꩻတာႏ ရူတာဖို့ဒ် ရော့ꩻသꩻ (ဆုံꩻဖျတ်)လွေꩻ ကအီးလဲ့ꩻ အဲတ်တမ်ဖုံႏကို ကအောဝ်ႏဒါႏ အယ်လ်ဖာအဇျꩻပေႏဖုံႏ အွိုးတလီꩻတအုံတောဝ်းခင်ႏလမ်း (vacuum) ကို။ ရိုꩻစွောန်ႏ တသေအီအာတောဝ်း အဲတ်တမ်ခရာႏလဲ့ ဝွေꩻသီး သေထွꩻလꩻ အယ်လ်ဖာ အဇျꩻခရာႏ ယင်း ကသန်မွေးဒါႏ ထာꩻနောဝ်ꩻဖုံႏ အာႏတောင်ႏတာႏ (high energy) သွူ။

ကမာꩻယိုဗာႏခါ ကအီးလဲ့ꩻ အယ်လ်ဖာ အဇျꩻဖုံႏ (He²⁺) ကပါဒါႏ အွိုးနောဝ်ꩻခါ ကဗွိုသွတ်ꩻ ပေႏသွတ်ꩻ ခမ်ꩻဗေင်ႏ ဗွိုဗျင်ႏလောင်းနောဝ်ꩻ ဝွေꩻသွꩻ ပညာႏရန်ႏသွိုန်ဝင်ꩻသား အမဉ်ꩻ ဂီဇျာ (Geiger) တွမ်ႏယင်း မာသဒဲန် (Marsden) မာꩻလꩻသွꩻဝွေꩻ။ ခမ်ꩻဗေင်ႏဗွိုနောဝ်ꩻ အွောန်ႏဟွဲးခါꩻနေး၊ အတျနောဝ်ꩻ ထာꩻဆေင်ႏ မာꩻခါꩻတွမ်ႏ သဉ့်ခ် သာလဖုဲဒ် အောဝ်ႏရဲးခူခါꩻ။ အောဝ်ႏထာꩻယို ယူႏခါꩻ အယ်လ်ဖာ ထာꩻဖွန်ႏဇျꩻ မဉ်ႏစာႏ မဉ်ႏဟွောတ်နောဝ်ꩻ ထာꩻဆေင်ႏ ကုဲင်းထေဖေႏ တျာႏမေႏလေက်ꩻစွော့ꩻ နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ အောဝ်ႏထာꩻယိုကို ကသေဗာႏနောဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးလွေꩻမော့ꩻပါ ထာꩻဆေင်ႏဆချာဖဲ့ꩻတယောဝ်း အယ်လ်ဖာ ထာꩻဖွန်ႏဇျꩻ လွေꩻစာႏ လွေꩻဟွောတ်ပါက၊ ကွဲးတွော့ꩻ အဟွောတ်ဆေ့ꩻလွုမ်ꩻ။ အောဝ်ႏထာꩻမာꩻယိုဗာႏကို ရူတာဖောဒ် သေလွောန် နျူကလိယ သဲင်ꩻမွိုက်ꩻချာ အယ်လ်ဖာ ထာꩻဖွန်ႏဇျꩻဖုံႏ ရျာꩻခေါဝ် ယဟန်ႏ၊ ကအောဝ်ႏကုဲင် ရျာꩻခေါဝ်လင်နောဝ်ꩻ အကာႏငါလွေꩻထိုꩻ ခမ်ꩻဗေင်ႏဗွို နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ အောဝ်ႏထာꩻမာꩻနောဝ်ꩻဗာႏကို ကဗဲ့ꩻထန်ႏလꩻ ထာꩻသေနောဝ်ꩻ အဲတ်တမ်လောင်း ကအောဝ်ႏပါဒါႏ နျူကလိယယို မဉ်ႏတဲက် အွောန်ႏပဲန်ဗော့ꩻတွမ်ႏ အဲတ်တမ်နမ်းနောဝ်ꩻလဲင်ႏ အပေႏဖြီဖြစ်မွေးမုဲင်းစွောန်ႏထာꩻတွော့ꩻ လဲင်ꩻဖုဲင်ႏယွုမ်းနွောင်ꩻဒွုမ်စွောန်ႏ။ အဲတ်တမ်ယို အတန်ထဲင်းက ဝွေꩻဒျာႏနျူကလိယ အလဲင်ႏ ၁၀၀၀၀၀ သွူ။

ထာꩻတဉ်ႏတွော့ꩻစွူ

ပရိုတွန် တွမ်ႏ နျူထရွန် ဆေ့ꩻအာ မဉ်ႏတွာဝင်ꩻနောဝ်ꩻ နျူကလုဲက်ဒ်ဖုံႏ အငိုꩻ Z ငိုꩻဖွိုႏယို ကဉ်းအာအာ ထွာ အတဉ်ႏ (stable) သွူ။ နျူကလုဲက်ဒ် အတန်ခြာဖုံႏနောဝ်ꩻ ကအီးလꩻ အတဉ်ႏတွော့ꩻစွူတာႏ နျူထရွန်ဖုံႏ အဗျင်ႏ အခွေါန်ꩻ (အချိုးအဆ) ပါအာဗာႏမꩻ။ ထာꩻတဉ်ႏတွော့ꩻစွူအီ တအောဝ်ႏတောဝ်းဒါႏ နျူကလုဲက်ဖုံႏသီး အာႏကအောဝ်ႏယွိုန်း Ep (potential energy) ကအီးတဉ်ႏတွော့ꩻလꩻနောဝ်ꩻ ရေဒီယိုသတ္တိမျောက်စဲက် (ကျွ) ကုဲင်ပြင်ꩻထာꩻ ထွာလွောန်။ ကထွာနွောင်ꩻဒါႏ ကတဉ်ႏတွော့ဒါႏ နျူကလုဲက်ဒ်ကိုနောဝ်ꩻ ပရိုတွန် ၈၃ ဖြုံႏ တွမ်ႏယင်း နျူထရွန် ၁၂၆ အောဝ်ႏပါငီꩻသော့ꩻ၊ ထွာဒျာႏ ဘစ်သမတ် ၂၀၉ (²⁰⁹Bi) (Bismuth-209) သွူ။ နျူကလုဲက်ဒ်ဖုံႏ ကတန်ထဲင်းဒါႏ ကီယိုစား တဗာႏဗာႏနောဝ်ꩻ အာႏကတဉ်ႏတွော့ꩻဒါႏ နျူကလီးယားဖုံႏ လောမ်ဗူႏ သော့ꩻငီꩻဖေႏဝင်ꩻ တလꩻတောဝ်းနောဝ်ꩻမꩻ အအီးအွောန်ႏစွꩻထန်ႏချာဖေႏ α (အယ်လ်ဖာ) စွုမ်းထန်ႏထာꩻသွူ။ ရေဒီယိုသတ္တိ မျောက်စဲက်ထာꩻ လစ်ꩻစားနောဝ်ꩻ ထွာ α (အယ်လ်ဖာ)၊ β^- (ဘီတာအဗဲ့ꩻ)၊ β⁺ (ဘီတာအထဲင်း)၊ ယင်း γ (ဂဲမ္မာ) ဖုံႏသွူ။

အွောန်ႏစွꩻထန်ႏ β^-

အွောန်ႏစွꩻထန်ႏ β^- ယို ထွာ အောဝ်ႏနျူကလိယ တဖြုံႏကို ထေထန်ႏဖေႏ အီလဲက်ထရွန် တဖြုံႏသွူ။ အွောန်ႏစွꩻထန်ႏထာꩻ ယိုစားနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏနျူထရွန်တဖြုံႏ ချာႏလွေꩻဖေႏတေား ပရိုတွန်တဖြုံႏ၊ ထဲင်းဖေႏ အဲက်တမ်ဆေ့ꩻအာ၊ ကွဲးတွော့ꩻ အောဝ်ႏအွောန်ႏသေးဟောဝ် တတျာတျာခါꩻဖေႏ နျူကလီယွန် ဆေ့ꩻအာ ဗွိုန်ဝင်ꩻ။ ထာꩻယိုခြုဲင်းနယ်ခါꩻ ပရိုတွန် တဖြုံႏတွမ်ႏ နျူထရွန် တဖြုံႏခါႏ နျူထရွန်ပေါင်းတန်ပြွူႏ ဝီးဝါးထာꩻ ဆေ့ꩻဆေ့ꩻသွူ။ ထာꩻယို အအွောန်ႏစွꩻစွူးထန်ႏဖေႏပါက အီလဲက်ထရွန် နျူထရီနိုတဗန်ႏ တဖြုံႏ။
Template:SubatomicParticle → Template:SubatomicParticle + Template:SubatomicParticle + Template:SubatomicParticle

Template:Physics particle → Template:Physics particle + Template:Physics particle + Template:Physics particle
n → p + e^- + ${\overline {\nu }}_{e}$
နျူကလုဲက်ဒ်တဗာႏ ကအီးအောဝ်ႏတဉ်ႏတွော့ꩻစွူစွူတာႏ ဝွေꩻထျꩻ နျူထရွန် မဉ်ႏအောဝ်ႏအာနောဝ်ꩻ အွောန်ႏစွꩻထန်ႏထာꩻယိုစား ထွာလွောန်။ ယိုစားတဲ့ ရိုꩻဗာႏ နျူကလုဲက်ဒ်ကို နျူထရွန်အောဝ်ႏပြန်ꩻပြောꩻသွူ။ အီလဲက်ထရွန် နျူထရီနိုတဗန်ႏ ကအွောန်ႏစွꩻထန်ႏနောဝ်ꩻ ထွာ အီကွေးဆဉ်းထာꩻခွေါန်ꩻ (မန်းနေး ဟဲ့ꩻ ညီမျှခြင်း)လောင်း လဲပ်တွန်ဆေ့ꩻအာ ယမ်ဖေႏနေး ကအောဝ်ႏခွေါန်ꩻအီတာႏသွူ။ အီလဲက်ထရွန်နောဝ်ꩻ လဲပ်တွန် ဂဏန်ꩻအောဝ်ႏ +1 တွမ်ႏယင်း နျူထရီနိုတဗန်ႏ (antineutrino) နောဝ်ꩻ လဲပ်တွန် ဂဏန်ꩻအောဝ်ႏ -1 သွူ။

အွောန်ႏစွꩻထန်ႏ β⁺

အွောန်ႏစွꩻထန်ႏ β⁺ ယို အဗွိုန်ပီမွေးစွောန်ႏ ကအွောန်ႏစွꩻထန်ႏဒါႏ β^- ၊ ကွဲးတွော့ꩻ ဝွေꩻယို အအွောန်ႏစွꩻထန်ႏလုဲင်ႏ အီလဲက်ထရွန်တဗန်ႏ (ပိုသစ်ထရွန်) တဖြုံႏသွူ။ ထာꩻယိုနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏပရိုတွန်တဖြုံႏ ချာႏလုဲင်ႏလွေꩻဖေႏတေား နျူထရွန်တဖြုံႏ။ အမာꩻယောမ်ꩻထိုꩻဖေႏနေး အဲတ်တမ်ဖဲ့ꩻရာ ဆေ့ꩻအာ တဗာႏ၊ ကွဲးတွော့ꩻ အောဝ်ႏအွောန်ႏဟောဝ်တျာတျာဖေႏခါꩻ နျူကလီယွန် ဆေ့ꩻအာ။ ထာꩻယိုဗာႏ မဉ်ႏကုဲင်ပြင်ꩻနောဝ်ꩻ အအွောန်ႏစွူးထန်ႏဖေႏနေက အီလဲက်ထရွန် နျူထရီနို တဖြုံႏ။

နျူကလုဲက်ဒ် တဖြုံႏ ကအီးအုံတဉ်ႏကြွော့အီတာႏ နျူထရွန် မဉ်ႏအောဝ်ႏဆေ့ꩻလွောန်ꩻငါႏနောဝ်ꩻ အွောန်ႏစွꩻထန်ႏဖေႏဒါႏ ထာꩻယိုစားသွူ။ ယိုစားကိုနောဝ်ꩻ နျူကလုဲက်ဒ်ယို ရိုꩻဗာႏ နျူထရွန် ဖွီ။ နုဲင်းကအွောန်ႏစွꩻထန်ႏဒါႏ β^- နောဝ်ꩻ လဲပ်တွန်ဆေ့ꩻအာ ယမ်ကအောဝ်ႏတျာဝင်ꩻတာႏ အီလဲက်ထရွန် နျူထရီနို စွုမ်းထန်ႏ။ ပိုသစ်ထရွန်ယို လဲပ်တွန် ဂဏန်ꩻအောဝ်ႏ -1 ယင်း နျူထရီနိုနောဝ်ꩻ လဲပ်တွန် ဂဏန်ꩻအောဝ်ႏ +1 သွူ။