Câu đối Việt Nam

Câu đối Việt Nam được Dương Quảng Hàm phân loại theo ý nghĩa, gồm các loại sau:

• Câu đối mừng: làm để tặng người khác trong những dịp vui mừng như: mừng thọ, mừng thi đỗ, mừng đám cưới, mừng nhà mới...

  Nhất cận thị, nhị cận giang, thử địa khả phong giai tị ốc.

  Sống ở làng, sang ở nước, mừng ông nay lại vểnh râu tôm

  (Nguyễn Khuyến, viết mừng một chánh tổng trước bị cách chức, sau được phục sự và làm nhà mới.)

• Câu đối phúng: làm để viếng người chết.

  Nhà chỉn nghèo thay, nhờ được bà hay lam hay làm, thắt lưng bó que, xắn váy quai cồng,

  tất tưởi chân nam đá chân chiêu, ví tớ đỡ đần trong mọi việc

  Bà đi đâu vợi mấy, để cho lão vất vơ vất vưởng, búi tóc củ hành, buông quần lá toạ,

  gật gù tay đũa chạm tay chén, cùng ai kể lể chuyện trăm năm.

  (Nguyễn Khuyến: câu đối khóc vợ)

• Câu đối Tết: làm để dán nhà, cửa, đền, chùa...về dịp Tết Nguyên Đán.

  Chiều ba mươi, nợ hỏi tít mù, co cẳng đạp thằng Bần ra cửa.

  Sáng mồng một, rượu say tuý luý, giơ tay bồng ông Phúc vào nhà.

  (Nguyễn Công Trứ, câu đối làm vào dịp tết lúc còn hàn vi.)

  Tết đến không tiền vui chi Tết / Xuân về kết gạo đón chi Xuân.

  (Tác giả, câu đối làm vào dịp tết lúc còn hàn vi.)

• Câu đối thờ: là những câu tán tụng công đức tổ tiên hoặc thần thánh làm để dán hoặc treo những chỗ thờ.

  Tuế hữu tứ thời xuân tại thủ.

  Nhân ư bách hạnh hiếu vi tiên.

  (Dịch nghĩa: Năm có bốn mùa, mở đầu bằng mùa xuân. Người ta có trăm tính nhưng tính hiếu thảo là cần trước hết) hoặc:

  Mở rộng phương Tiên, công tế thế cao bằng Thái lĩnh

  Sống nhờ của Phật, ơn cứu người rộng tựa Cẩm Giang

  (Câu đối thờ Tuệ Tĩnh ở đền Bia)

  Tùng thanh, trúc thanh, chung khánh thanh, thanh thanh tự tại.

  Sơn sắc, thủy sắc, yên hà sắc, sắc sắc giai không.

  (Câu đối khắc ở chùa Diệu Đức, Huế).

• Câu đối tự thuật: là những câu kể ý chí, sự nghiệp của mình và thường dán ở những chỗ ngồi chơi.

  Chị em ơi! ba mươi sáu tuổi rồi, khắp đông, tây, nam, bắc bốn phương trời, đâu cũng lừng danh công tử xác.

  Trời đất nhẻ! gắng một phen này nữa, xếp cung, kiếm, cầm, thư vào một gánh, làm cho nổi tiếng trượng phu kềnh

  (Nguyễn Công Trứ, câu đối tự thuật)

• Câu đối đề tặng: là những câu đối làm ra để đề vào chỗ nào đó hoặc tặng cho người khác.

  Nếp giàu quen thói kình khơi, con cháu nương nhờ vì ấm

  Việc nước ra tay chuyên bát, bắc nam đâu đấy lại hàng

  (Lê Thánh Tông, câu đối đề ở một hàng bán giàu (trầu) nước)

• Câu đối tức cảnh: là những câu tả ngay cảnh trước mắt.

  Giơ tay với thử trời cao thấp

  Xoạc cẳng đo xem đất ngắn dài

  (Hồ Xuân Hương, vịnh cảnh trượt chân, ngã xoạc cẳng)

• Câu đối chiết tự (chiết: bẻ gãy, phân tách; tự: chữ): là những câu do sự tách chữ Hán hoặc chữ Nôm ra từng nét hoặc từng phần mà đặt thành câu.

  Tự (字) là chữ, cất giằng đầu, chữ tử (子) là con, con ai con nấy?

  Vu (于) là chưng, bỏ ngang lưng, chữ đinh (丁) là đứa, đứa nào đứa này?

• Câu đối trào phúng: là những câu làm để chế diễu, châm chích một người nào đó.

  Cung kiếm ra tay, thiên hạ đổ dồn hai mắt lại.

  Rồng mây gặp hội, anh hùng chỉ có một ngươi thôi

  (Câu đối tặng một người chột mắt mới đỗ khoa thi võ)

• Câu đối tập cú: là những câu lấy chữ sẵn ở trong sách hoặc ở tục ngữ, ca dao.

  Gái có chồng như rồng có vây, gái không chồng như cối xay không ngõng.

  Con có cha như nhà có nóc, con không cha như nòng nọc đứt đuôi.

• Câu đối thách (đối hay đố): người ta còn nghĩ ra những câu đối oái ăm, cầu kỳ rồi người ta tự đối lấy hoặc thách người khác đối. Lối đối này thường sử dụng nghệ thuật chơi chữ, đồng âm dị nghĩa...

  Con cóc leo cây vọng cách, nó rơi xuống cọc, nó cạch đến già

  Con công đi qua chùa kênh, nó nghe tiếng cồng nó kềnh cổ lại

  (Câu đối có bốn chữ: cóc cách cọc cạch đối với bốn chữ công kênh cồng kềnh)

Có những vế câu đối rất khó đối như:

• Cha con thầy thuốc về quê, gánh một gánh hồi hương, phụ tử.

  Vế này khó đối vì hồi hương (cũng có nghĩa "về quê") và phụ tử (cũng có nghĩa "cha con") đồng thời lại là tên gọi các vị thuốc.

• Vào vụ đông trường nam bón phân bắc trồng khoai tây, Sang xuân hạ quyết tâm thu hàng tấn củ.

  Vế này cũng khó đối vì đông, tây, nam, bắc (chỉ hướng địa lý) và xuân, hạ, thu, đông (chỉ các mùa ở Việt Nam)

• Da trắng vỗ bì bạch

  Vế đối này của Đoàn Thị Điểm, hiện nay, có khá nhiều người đối nhưng chưa chỉnh, câu đối đã được đăng ở quyển Thế giới mới được coi là tạm ổn nhất.

  "Sáng sớm mùa đông, qua cửa phía đông, đến chợ người đông, mua cục thịt đông"