Khổ đế

Khổ đế , chân lý của mọi đau khổ . Thí dụ khổ mà con người cảm nhận bao gồm : nghèo khổ , mất tiền bạc của cải khổ , quê mùa dốt nát khổ , bệnh tật khổ ...

Ba loại Khổ

Tất cả việc gì không vừa lòng là khổ. Đức Phật chia ra làm 3 thứ Khổ: Khổ khổ, Hoại khổ, Hành khổ.

Khổ khổ

Cái khổ có từ vô lượng kiếp trong quá khứ chồng chất lên tạo nên hình tướng của ta trong hiện tại. Mang hình hài xác thịt là kết hợp những điều đau khổ, trải qua thời gian sinh sống, con người phải chịu đựng những cái khổ bên trong do mình tự tạo ra và những cái khổ bên ngoài do Thiên tai, ách nước, vv… Chỉ có bậc trí thức nhìn vào thực trạng thì hiểu biết, còn người mê, dầu có giải thích, họ cũng không sáng tỏ được. Vậy, Khổ khổ là cái khổ trong kiếp trước và cái khổ trong kiếp này chồng chất lên nhau.

Hoại khổ

Hễ có sinh ắt có diệt. Thế nên, xác thân con người lúc mới sinh ra, lớn lên , già nua rồi chết, đó là khổ. Hoại khổ là cái khổ do sự tàn phá của thời gian mà không ai cưỡng lại được.

Hành khổ

Hành khổ là cái khổ do nơi những hành động của tinh thần và vật chất phát sinh. Phiền não chính là Hành khổ. Khi nào tư tưởng chấm dứt, tâm ý ngừng nghỉ mọi hoạt động thì lúc bấy giờ tinh thần mới hết hành và mới hết khổ. Hễ còn Hành là còn Khổ.

8 trạng thái khổ của con người

Nếu nói riêng về cái khổ của con người thì Phật diễn tả 8 trạng thái khổ sau đây:

Sinh khổ: Lúc sinh ra đã khổ và lúc sống cũng khổ.
Bệnh khổ: Bệnh tật là cái khổ dây dưa nhất trong đời sống con người và làm cho những người thân yêu khổ lây với mình.
Lão khổ: Già thì khổ. Vai run, gối mỏi, lưng đau, mắt mờ, tai điếc, … không làm được việc gì nên tinh thần bứt rứt, đau khổ.
Tử khổ: Đã sống thì ắt sợ chết, thấy cái chết đến mà không tránh khỏi thì rất lo sợ, khổ sở. Khi chết, bỏ lại nơi cõi trần nhiều điều luyến tiếc. Chết là biệt ly nên khổ sở.
Ái biệt ly khổ: Yêu mà xa cách thì khổ. Nhà cửa, ruộng vườn, xe cộ, danh vọng, vợ đẹp con ngoan, nghĩ đến việc bỏ rơi hết thảy thì khổ vô cùng.
Cầu bất đắc khổ: Mong ước mà không được thì khổ. Biết bao người ôm mộng giàu sang hay khanh tướng mà không thực hiện được thì thất chí đau khổ.
Oán tắng hội khổ: Oán thù, ganh ghét, mà ở chung đụng nhau thì khổ. Oán tắng hội khổ còn chỉ cái khổ khi sống trong nghịch cảnh. Những cuộc tranh danh đoạt lợi cũng sinh ra cái khổ này.
Ngũ ấm xí thạnh khổ: Ngũ ấm là Sắc, Thọ, Tưởng, Hành, Thức. Trạng thái khổ thứ 8 này bao trùm lên hết mọi nỗi khổ đau của con người. Sự thịnh suy của Ngũ ấm tức là sự thịnh suy của vật chất lẫn tinh thần.

Con người đã cảm thông được những cảnh khổ não này thì thấy rằng, trong cõi đời này, không một giây phút nào con người được trọn vui.