Lịch sử 11/Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 – 1918)

Quan hệ quốc tế cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX

• Chủ nghĩa tư bản phát triển theo quy luật không đều làm thay đổi sâu sắc so sánh lực lượng giữa các đế quốc ở cuối XIX đầu XX.
• Sự phân chia thuộc địa giữa các đế quốc cũng không đều. Đế quốc già (Anh, Pháp) nhiều thuộc địa. Đế quốc trẻ (Đức, Mĩ) ít thuộc địa.
• Mâu thuẫn giữa các đế quốc về vấn đề thuộc địa nảy sinh và ngày càng gay gắt.
• Các cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra ở nhiều nơi vào cuối thế kỷ XIX:

Thời gian	Chiến tranh	Kết quả
1894 – 1895	Chiến tranh Trung – Nhật	Nhật chiếm Đài Loan, Triều Tiên, Mãn Châu, Bành Hồ
1898	Chiến tranh Mĩ – Tây Ban Nha	Mĩ cướp được Phi-lip-pin, Cu-ba, Ha-oai, Guy-a-na, Pu-éc-tô Ri-cô
1899 – 1902	Chiến tranh Anh – Bô-ơ	Anh chiếm Nam Phi
1904 – 1905	Chiến tranh Nga – Nhật	Nhật thống trị Triều Tiên, Mãn Châu và một số đảo ở nam Xa-kha-lin

• Trong cuộc chạy đua giành giật thuộc địa, Đức là kẻ hiếu chiến nhất, lại ít thuộc địa. Đức đã cùng Áo – Hung, Italia thành lập “phe Liên Minh”, năm 1882 chuẩn bị chiến tranh chia lại thế giới.
• Để đối phó Anh đã ký với Nga và Pháp những Hiệp ước tay đôi hình thành phe Hiệp ước (đầu thế kỉ XX).
• Đầu thế kỉ XX ở châu Âu đã hình thành 2 khối quân sự đối đầu nhau, âm mưu xâm lược, cướp đoạt lãnh thổ và thuộc địa của nhau, điên cuồng chạy đua vũ trang, chuẩn bị cho chiến tranh, một cuộc chiến tranh đế quốc nhằm phân chia thị trường thế giới không thể tránh khỏi.

Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh

Nguyên nhân sâu xa

• Sự phát triển không đều của các nước đế quốc, mâu thuẫn giữa các đế quốc về thuộc địa ngày càng gay gắt (trước tiên là giữa đế quốc Anh với đế quốc Đức) là nguyên nhân cơ bản dẫn đến chiến tranh.
• Sự tranh giành thị trường thuộc địa giữa các đế quốc với nhau.

Nguyên nhân trực tiếp

• Sự hình thành hai khối quân sự đối lập, kình địch nhau.
• Duyên cớ: 28/6/1914 Hoàng thân thừa kế ngôi vua Áo – Hung bị ám sát tại Bô-xni-a (Xéc bi)

Đến năm 1914, sự chuẩn bị chiến tranh của 2 phe đế quốc cơ bản đã xong. Ngày 28.6.1914, Áo – Hung tổ chức tập trận ở Bô-xni-a. Thái tử Áo là Phơ-ran-xo Phéc-đi-nan đến thủ đô Bô-xni-a là Xa-ra-e-vô để tham quan cuộc tập trận thì bị một phần tử người Xéc-bi ám sát. Nhân cơ hội đó Đức hùng hổ bắt Áo phải tuyên chiến với Xéc-bi. Thế là chiến tranh đã được châm ngòi.

Diễn biến của Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 – 1918)

Giai đoạn thứ nhất (1914 – 1916)

• 28/6/1914, Hoàng thân thừa kế ngôi vua Áo – Hung bị ám sát
• 28/7/1914, Áo – Hung tuyên chiến với Xéc-bi.
• 1/8/1914, Đức tuyên chiến với Nga.
• 3/8/1914, Đức tuyên chiến với Pháp
• 4/8/1914, Anh tuyên chiến với Đức.

Chiến tranh thế giới bùng nổ diễn ra trên 2 mặt trận Đông Âu và Tây Âu

Thời gian	Chiến sự	Kết quả
1914	Ở phía Tây: ngay đêm 3.8 Đức tràn vào Bỉ, đánh sang Pháp. Cùng lúc ở phía Đông; Nga tấn công Đông Phổ.	Đức chiếm được Bỉ, một phần nước Pháp uy hiếp thủ đô Pa-ri. Cứu nguy cho Pa-ri.
1915	Đức, Áo – Hung dồn toàn lực tấn công Nga.	Hai bên ở vào thế cầm cự trên một Mặt trận dài 1200 km.
1916	Đức chuyển mục tiêu về phía Tây tấn công pháo đài Véc-doong.	Đức không hạ được Véc-đoong, 2 bên thiệt hại nặng.

Những năm đầu Đức, Áo – Hung giữ thế chủ động tấn công. Từ cuối 1916 trở đi. Đức, Áo – Hung chuyển sang thế phòng ngự ở cả hai mặt trận Đông Âu, Tây Âu.

Giai đoạn thứ 2 (1917 – 1918)

Thời gian	Chiến sự	Kết quả
2/1917	Cách mạng dân chủ tư sản ở Nga thành công.	Chính phủ tư sản lâm thời ở Nga vẫn tiếp tục chiến tranh.
2/4/1917	Mĩ tuyên chiến với Đức, tham gia vào chiến tranh cùng phe Hiệp ước.	Có lợi hơn cho phe Hiệp ước.
	Trong năm 1917 chiến sự diễn ra trên cả 2 Mặt trận Đông và Tây Âu.	Hai bên ở vào thế cầm cự.
11/1917	Cách mạng tháng 10 Nga thành công	Chính phủ Xô viết thành lập
3/3/1918	Chính phủ Xô viết ký với Đức Hiệp ước Bơ-rét Li-tốp	Nga rút khỏi chiến tranh
Đầu 1918	Đức tiếp tục tấn công Pháp	Một lần nữa Pa-ri bị uy hiếp
7/1918	Mĩ đổ bộ vào châu Âu, chớp thời cơ Anh – Pháp phản công.	Đồng minh của Đức đầu hàng: Bungari 29/9, Thổ Nhĩ Kỳ 30/10, Áo – Hung 2/11
9/11/1918	Cách mạng Đức bùng nổ	Nền quân chủ bị lật đổ
1/11/1918	Chính phủ Đức đầu hàng	Chiến tranh kết thúc

Kết cục của cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất:

Hậu quả của chiến tranh

• Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc với sự thất bại của phe Liên Minh, gây nên thiệt hại nặng nề về người và của.
  • 10 triệu người chết.
  • 20 triệu người bị thương.
  • Chiến phí 85 tỉ đô la.
• Các nước Châu Âu là con nợ của Mỹ.
• Bản đồ thế giới thay đổi.
• Cách mạng tháng Mười Nga thành công đánh dấu bước chuyển lớn trong cục diện thế giới.

Tính chất:

Chiến tranh thế giới thứ nhất là cuộc chiến tranh đế quốc phi nghĩa.

Tham khảo

• SGK Lịch sử 11, NXB Giáo dục Việt Nam, 2019.