Nguyên tố hoá học

Nguyên tố hoá học, thường được gọi đơn giản là nguyên tố, là một chất hoá học tinh khiết, bao gồm một kiểu nguyên tử, được phân biệt bởi số hiệu nguyên tử, là số lượng proton có trong mỗi hạt nhân^[1].

Giới thiệu chung

Tại thời điểm tháng 6 năm 2020, có tất cả 118 nguyên tố hoá học đã được tìm thấy, trong đó 92 nguyên tố có nguồn gốc tự nhiên (trong đó có 88 nguyên tố dễ kiếm trên Trái Đất còn 6 nguyên tố còn lại rất là hiếm), 24 nguyên tố còn lại là nhân tạo. Nguyên tố nhân tạo đầu tiên là tecneti tìm thấy năm 1937. Tất cả các nguyên tố nhân tạo đều có tính phóng xạ với chu kỳ bán rã ngắn vì vậy chúng không thể tồn tại tự nhiên trên Trái Đất ngày nay do sự phóng xạ đã diễn ra ngay từ khi hình thành Trái Đất.

Các nguyên tố nhẹ nhất là hydro (có ba loại nguyên tử là hydro, Đơteri và triti), là những nguyên tố đầu tiên xuất hiện trong Vụ Nổ Lớn (the Big Bang). Tất cả các nguyên tố nặng hơn được tìm thấy hay sản xuất một cách tự nhiên hay nhân tạo thông qua hàng loạt phương thức khác nhau của tổng hợp hạt nhân.

Mỗi nguyên tố hoá học đều có một tên và ký hiệu riêng để dễ nhận biết. Tên gọi chính thức của các nguyên tố hoá học được quy định bởi Liên đoàn Quốc tế về Hoá học Thuần túy và Ứng dụng (tiếng Anh: International Union of Pure and Applied Chemistry) (viết tắt: IUPAC). Tổ chức này nói chung chấp nhận tên gọi mà người (hay tổ chức) phát hiện ra nguyên tố đã lựa chọn. Điều này có thể dẫn đến tranh luận là nhóm nghiên cứu nào thực sự tìm ra nguyên tố, là câu hỏi từng làm chậm trễ việc đặt tên cho các nguyên tố với số nguyên tử từ 104 trở lên trong một thời gian dài (Xem thêm Tranh luận về đặt tên nguyên tố). Các nguyên tố hoá học cũng được cấp cho một ký hiệu hoá học thống nhất, dựa trên cơ sở tên gọi của nguyên tố, phần lớn là viết tắt theo tên gọi La tinh. (Ví dụ, cacbon có ký hiệu hoá học 'C', natri có ký hiệu hoá học 'Na' từ tên gọi La tinh natrium). Ký hiệu hoá học của nguyên tố được thống nhất và hiểu trên toàn thế giới trong khi tên gọi thông thường của nó khi chuyển sang một ngôn ngữ khác thì phần lớn không giống nhau.

Nguyên tử của các nguyên tố có thể kết hợp với nhau để tạo thành các đơn chất hay hợp chất hoá học dưới các trạng thái các khối đơn nguyên tử hay hai nguyên tử hoặc đa nguyên tử. Điều này được gọi là tính đa hình. Ví dụ nguyên tố ôxy có thể tồn tại dưới các trạng thái sau: ôxy nguyên tử (O), ôxy phân tử (O₂), ôzôn (O₃).Hợp chất vô cơ (như nước, muối, ôxít v.v) và hợp chất hữu cơ. Trong phần lớn các trường hợp các hợp chất này có thành phần, cấu trúc và thuộc tính đặc trưng cố định.

Một vài nguyên tố, phần lớn là các kim loại kết hợp với nhau để tạo thành một cấu trúc mới với các thành phần có thể thay đổi (như hợp kim). Trong trường hợp này có lẽ tốt nhất là nói về trạng thái liên kết hơn là hợp chất. Nói chung, trên thực tế thì một chất hoá học nào đó có thể là hỗn hợp của cả hai dạng kể trên.

Các nguyên tố hoá học được sắp xếp và liệt kê trong một bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học theo thứ tự tăng dần của số nguyên tử, Z. Bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học cho biết những thông tin về các tính chất cơ bản của một nguyên tố. Ví dụ như dạng thể, độ bay hơi, độ đông đặc v.v. Xem thêm danh sách các nguyên tố theo tên, theo ký hiệu và theo số nguyên tử. Phương thức thuận tiện nhất để tra cứu các nguyên tố là trình bày chúng trong bảng tuần hoàn các nguyên tố, bảng này nhóm các nguyên tố với những thuộc tính hoá học tương tự nhau trong cùng một nhóm.

Bảng tuần hoàn

Template:Chính Template:Bảng tuần hoàn

Danh sách nguyên tố hoá học

Template:Xem thêm

Tên tiếng Việt	Tên tiếng Latinh	Ký hiệu nguyên tố hoá học	Số nguyên tử	Nguyên tử lượng A_r	Năm phát hiện
actini	actinium	Ac	89	227,0277)*	1899
americi	americium	Am	95	243,0614)*	1944
antimon (Stibi)	stibium	Sb	51	121,75	thời thượng cổ
agon	argon	Ar	18	39,948	1894
asen	arsenicum	As	33	74,922	thời trung cổ
astatin	astatium	At	85	209,9871)*	1940
bari	barium	Ba	56	137,34	1774
berkeli	berkelium	Bk	97	247,0703)*	1950
beri	beryllium	Be	4	9,0122	1797
bitmut	bismutum	Bi	83	208,980	thời thượng cổ
bohri	bohrium	Bh	107	264,12)*	1981
bo	boron	B	5	10,811	1808
brôm	bromum	Br	35	79,909	1826
cacbon	carboneum	C	6	12,01115	thời thượng cổ
xeri	cerium	Ce	58	140,12	1803
xêzi	caesium	Cs	55	132,905	1860
thiếc	stannum	Sn	50	118,69	thời thượng cổ
curi	curium	Cm	96	247,0704)*	1944
darmstadti	darmstadtium	Ds	110	271)*	1994
kali	kalium	K	19	39,102	1807
dubni	dubnium	Db	105	262,1144)*	1970
nitơ	nitrogen	N	7	14,0067	1772
dysprosi	dysprosium	Dy	66	162,50	1886
einsteini	einsteinium	Es	99	252,0830)*	1952
erbi	erbium	Er	68	167,26	1843
europi	europium	Eu	63	151,964	1901
fermi	fermium	Fm	100	257,0951)*	1952
flo	fluorum	F	9	18,9984	1886
phốtpho	phosphorus	P	15	30,973 8	1669
franxi	francium	Fr	87	223,0197)*	1939
gadolini	gadolinium	Gd	64	157,25	1880
galli	gallium	Ga	31	69,72	1875
germani	germanium	Ge	32	72,59	1886
hafni	hafnium	Hf	72	178,49	1923
hassi	hassium	Hs	108	265,1306)*	1984
heli	helium	He	2	4,0026	1868
nhôm	aluminum	Al	13	26,9815	1825
holmi	holmium	Ho	67	164,930	1879
magiê	magnesium	Mg	12	24,312	1775
clo	chlorum	Cl	17	35,453	1774
crom	chromium	Cr	24	51,996	1797
indi	indium	In	49	114,82	1863
iridi	iridium	Ir	77	192,2	1802
iốt	iodum	I	53	126,904	1811
cadmi	cadmium	Cd	48	112,40	1817
californi	californium	Cf	98	251,0796)*	1950
coban	cobaltum	Co	27	58,933	1735
krypton	krypton	Kr	36	83,80	1898
silic	silicon	Si	14	28,086	1823
ôxy	oxygen	O	8	15,9994	1774
lantan	lanthanum	La	57	138,91	1839
lawrenci	laurentium	Lr	103	262,1097)*	1961
liti	lithium	Li	3	6,939	1817
luteti	lutetium	Lu	71	174,97	1907
mangan	manganum	Mn	25	54,938	1774
đồng	cuprum	Cu	29	63,54	thời thượng cổ
meitneri	meitnerium	Mt	109	268,1388)*	1982
mendelevi	mendelevium	Md	101	258,0984)*	1955
molypden	molybdenum	Mo	42	95,94	1778
neođim	neodymium	Nd	60	144,24	1885
neon	neon	Ne	10	20,183	1898
neptuni	neptunium	Np	93	237,0482)*	1940
niken	nickelum	Ni	28	58,71	1751
niobi	niobium	Nb	41	92,906	1801
nobeli	nobelium	No	102	259,1010)*	1958
chì	plumbum	Pb	82	207,19	thời thượng cổ
osmi	osmium	Os	76	190,2	1803
paladi	palladium	Pd	46	106,4	1803
bạch kim	platinum	Pt	78	195,09	1738
plutoni	plutonium	Pu	94	244,0642)*	1940
poloni	polonium	Po	84	208,9824)*	1898
praseođimi	praseodymium	Pr	59	140,907	1885
prometi	promethium	Pm	61	145	1938
protactini	protactinium	Pa	91	231,0359)*	1917
radi	radium	Ra	88	226,0254)*	1898
radon	radon	Rn	86	222,0176)*	1900
rheni	rhenium	Re	75	186,2	1924
rhodi	rhodium	Rh	45	102,905	1803
roentgeni	roentgenium	Rg	111	272)*	1994
thủy ngân	hydrargyrum	Hg	80	200,59	thời thượng cổ
rubidi	rubidium	Rb	37	85,47	1861
rutheni	ruthenium	Ru	44	101,107	1844
rutherfordi	rutherfordium	Rf	104	261,1088)*	1964
samari	samarium	Sm	62	150,35	1879
seaborgi	seaborgium	Sg	106	263,1186)*	1974
selen	selenium	Se	34	78,96	1817
lưu huỳnh	sulfur	S	16	32,064	thời thượng cổ
scandi	scandium	Sc	21	44,956	1879
natri	natrium	Na	11	22,9898	1807
stronti	strontium	Sr	38	87,62	1790
bạc	argentum	Ag	47	107,870	thời thượng cổ
tantan	tantalum	Ta	73	180,948	1802
tecneti	technetium	Tc	43	97,9072	1937
telu	tellurium	Te	52	127,60	1782
terbi	terbium	Tb	65	158,924	1843
tali	thallium	Tl	81	204,37	1861
thori	thorium	Th	90	232,0381*	1828
tuli	thulium	Tm	69	168,934	1879
titan	titanium	Ti	22	47,90	1791
urani	uranium	U	92	(238)	1789
vanadi	vanadium	V	23	50,942	1830
canxi	calcium	Ca	20	40,08	1808
hiđrô	hydrogen	H	1	1,00797	1766
volfram	wolframium (tungstenium)	W	74	183,85	1781
xenon	xenon	Xe	54	131,30	1898
ytterbi	ytterbium	Yb	70	173,04	1878
yttri	yttrium	Y	39	88,905	1794
kẽm	zincum	Zn	30	65,37	thời thượng cổ
zirconi	zirconium	Zr	40	91,22	1789
vàng	aurum	Au	79	196,967	thời thượng cổ
sắt	ferrum	Fe	26	55,847	thời thượng cổ

Xem thêm

Liên kết bên ngoài

Elementymology & Elements Multidict word history and language dictionary

Thông tin về hoá học

↑ Template:GoldBookRef

[1] Template:GoldBookRef

[1]